بیماری سیاه زخم و تب مالت

بیماری سیاه زخم یک بیماری سمی و عفونی باکتریائی است و این بیماری در بین گیاه­خواران اهلی شیوع دارد. شیوع این بیماری در عموم حیوانات وحشی و اهلی مانند: گاو، گوسفند، بز، شتر و گوشت­خواران اتفاق می­افتد. بیماری می­تواند به انسان­هایی که با حیوانات آلوده و یا بافت آلوده حیوانی سروکار دارند، سرایت کند. گفتنی است بیماری سیاه زخم عموماً در مناطق کشاورزی و در بین حیوانات شیوع می­یابد. انسان نیز در تماس با حیوان آلوده و یا محصولات به دست آمده از حیوان آلوده، به بیماری مبتلا می­شود. کارگرانی که با حیوان مرده و یا محصولات به دست آمده از حیوان مبتلا سروکار دارند، احتمال ابتلا به سیاه زخم برای آنها زیاد است این گونه آلودگی به سیاه زخم صنعتی مشهور است .میکروب مسئول باسیلوس آنتراسیس یک باسیل درشت و مستقیم گرم مثبت است که در محیط های معمولی به خوبی رشد می­کند. در محیط­های نامساعد ایجاد اسپور (هاگ) می­کند و خیلی مقاوم می­باشد. انتقال بیماری سیاه زخم به سه شکل پوستی، تنفسی و گوارشی است. چنانچه اسپور این بیماری از طریق هوا وارد مجاری تنفسی شود، فرم تنفسی سیاه زخم ایجاد می شود. علائم بیماری بستگی به نحوه تماس انسان با عامل بیماری دارد، ولی معمولاً این علائم در طی مدت ۷ روز ظاهر می­شود. در شکل پوستی که شایعترین (در حدود ۹۵ درصد) نوع است عفونت سیاه زخم زمانی اتفاق می­افتد که عامل بیماری که معمولاً در پشم، چرم و موی حیوان(مخصوصاً بز) آلوده وجود دارد، از طریق زخم و یا بریدگی پوستی وارد بدن شود. در فرم گوارشی ممکن است پس از مصرف گوشت آلوده به عامل سیاه زخم اتفاق بیفتد و علائم آن التهاب حاد دستگاه گوارش است .علائم اولیه شامل تهوع، کاهش اشتها، استفراغ ، تب و به دنبال آن دردهای ناحیه شکمی است .

انسان از راه تماس و دستکاری مواد آلوده دامی(‌پشم، پوست، گوشت و غیره) مبتلا می­گردد. اسپور این باکتری قادر است سال­ها در خاک باقی مانده و حیوانات را از این طریق آلوده کند. انسان در تماس با این حیوانات آلوده شده و بیمار می­شود. همچنین از طریق خوردن گوشت­های آلوده نیز به فرم گوارشی بیماری مبتلا می­گردد.

پودر استخوان خام که برای تغذیه چهارپایان مصرف می­شود یکی دیگر از راه­های سرایت می­باشد. میکرب از راه خراش های کوچک و ناچیز پوست وارد بدن آدمی می­شود. گرفتاری از راه دستگاه تنفسی (دم زدن )‌ توسط گرد و غبار آلوده به ندرت دیده می­شود(در کارخانه­های پشم بافی و پشم شویی)‌ از راه خوراکی یا دستگاه گوارشی توسط گوشت خام یا نیم پز، شیر خام و غیره آلودگی میسر می باشد

علائم:

      زخم سیاه: شایعترین فرم بیماری را در افراد بالغ و سالم نشان می­دهد و در محل ورود باسیل که اغلب قسمت­های باز بدن است(صورت، گردن، دست، بازو) دیده می­شود. محل ورود باسیل این بیماری بیشتر از صورت و گردن و بعد دست ها و تنه  و بالاخره پاها می­باشد و این نشان می­دهد که موضع­های باز بدن که براحتی در معرض تلقیح قرار می­گیرند بیشتر به بیماری مبتلا می­شوند.

         ادم بدخیم: که زخم ابتدائی در آن ناپیدا بوده و ورم خیلی شدیدی در محل ورود باسیل ملاحظه می شود.

         مننگوآنسفالیت سیاه­زخمی: به دنبال زخم سیاه به ویژه ادم بدخیم پیش می­آید. علائم مننگوآنسفالیت ظاهر می­شود. مایع نخاع چرکی و حاوی تعداد زیادی باسیل سیاه زخم می باشد. در غیاب درمان خطر مرگ و میر زیاد است.

اشکال احشائی:

         سیاه زخم ریوی: در اثر تنفس گرد و خاک آلوده به اسپورسیاه زخم پدید می­آید.

      سیاه زخم روده ای و معدی: این سیاه زخم خیلی نادر می باشد، ۳ تا ۵ روز پس از مصرف گوشت نیم پز آلوده یا غذای آلوده دیگر با دردهای شکمی، تهوع، استفراغ و تب آغاز می­شود .

         مننژیت ابتدائی سیاه زخمی : بشکل یک مننگو­آنسفالیت سیر می­کند. هیچ نشانۀ پوستی و مخاطی در بیمار دیده نمی­شود. گرفتن مایع نخاع و آزمایش آن کلید تشخیص می­باشد. پیش بینی بیماری مربوط به تشخیص و درمان زودرس می باشد .

درمان:

چنانچه درمان با آنتی بیوتیک مناسب انجام شود، مرگ و میر به ندرت اتفاق می افتد درمان با آنتی بیوتیک­های مناسب به مدت دو هفته انجام می­شود. برای درمان سیاه زخم پنی­سیلین، تتراسیکلین و فلوروکونیلون (سیپرو) تجویز می­شود. درمان آنتی بیوتیکی می­تواند در کاهش ضایعات فرم پوستی بیماری سیاه زخم مؤثر باشد.

سرم درمانی در اشکال دیر درمان شده و اشکال خطرناک سودبخش می­باشد. البته استعمال دارو حتماً باید با نظر پزشک باشد.

پیشگیری:

بهداشت فردی، واکسیناسیون دامها و انهدام دام­های بیمار و خاموش کردن همه گیری دامی است. رعایت موازین بهداشتی در کارخانه­های پشم ریسی، پشم شویی، دباغی و غیره (بهداشت شغلی) نهایت ضرورت را دارد

بیماری تب مالت

بیماری های مشترک بین انسان و دام که با نام زئونوزها شناخته می شوند از جمله عفونت هایی هستند که بین انسان سایر حیوانات مهره دار و یا بالعکس در شرایط طبیعی منتقل می شوند. هدف از نامگذاری گروهی از بیماری ها با این عنوان، ایجاد یک مسئولیت حرفه ای مشترک بین پزشکان و دامپزشکان بودتا بدین ترتیب آنها بتوانندبا همکاری یکدیگر در زمینه تحقیقات و کنترل این بیماریها، گامهای بسیار موثری در جهت تامین بهداشت عمومی بردارند. در کشورهای در حال توسعه، این از بیماری ها، هنوز به عنوان یکی از چالش های اصلی نظام بهداشت و درمان آنان قلمداد می شود. در کشور ما نیز توجه به بیماری های مشترک بین انسان و دام و کنترل آن ار اهمیت ویژه ای برخوردار است به نحوی که بنا به گفته برخی از کارشناسان،هم اکنون نزدیک به 50 درصد از بیماری هایی که مردم گرفتار آن هستند به نحوی به دام و حیوان مربوط می شود.

تعریف و علائم این بیماری :

بروسلوز یا تب مالت عبارت است از یکعفنت باکتریایی بین انسان و دام که عامل آن باکتری از جنس بروسلا است. این بیماری معمولا در اثر انتقال یکی از انواعبروسلا ملی تنسیس از گوسفند و بز، بروسلا سویس از خوک،  بروسلا آبورتوس از گاو و بروسلا کنیس از سگ به انسان ایجاد می شود. این بیماری اولین بار در اواخر قرن 19 میلادی از طحال سربازی که بر اثر این بیماری فوت کرده بود توسط فردی به نام بروس جدا شد.

این عفونت باکتریایی مهمولا اعضای خون ساز بدن، از جمله مغز استخوان، گره های لنفاوی، کبد و طحال را تحت تاثیر قرار می دهد و در انسان دارای دو نوع حاد و تحت حاد یا مزمن است.

نوع حاد:

 نوع حاد این بیماری پس از یک دوره نهفتگی چند روزه تا چند هفته ای که گاهی اوقات ممکن است چند ماه نیز طول بکشد، بصورت ناگهانی ظاهر می شود که شامل علائمی از قبیل : تعریق شدید،سردرد شدید،درد ناحیه مفاصل و پشت که به صورت ناگهانی تظاهر یافته و شدت آن بتدریج افزایش می یابد، است.

حرارت بدن نیز در این مرحله بین 7/37 و 4/39 در نوسان بوده که در حالت اول خود ممکن استبه 41 درجه نیز برسد. البته همراه با این نشانی ها کاهش اشتها، ضعف و خستگی مفرط واحساس افسردگی نیز مشاهده می شود.

نوع تحت حاد:

شکل تحت حاد بیماری بروسلوز (تب مواج) ممکن است به دنبال فرم حاد آن ظاهر شود. در این مرحله خستگی مفرط یک عامل شایع است که به همراه در ناحیه پشت مشاهده می شود. در این شکل از بیماری، بخصوص هنگام عفونت با بروسلا ملی تنسیس،ممکن است درد سیاتیک نیز بروز کند. بطور کلی در شکل تحت حاد بیماری حرارت بدن نامنظم بوده و همراه تحلیل قوای بدن استکه ممکن است در برخی موارد به شکل حاد آن تبدیل شود. این مرحله از بیماری ممکن است 12 تا 16 ماه دوام یابد و حدود 20 درصد از بیماران ممکن است وارد این مرحله شوند.

 همچنین نتایج این تحقیق نشان می دهد بیشترین عارضه ای که در مبتلایان به تب مالت وجود دارد، عوارض گوارشی خفیف شامل تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، یبوست، درد شکم و اسهال است که در 70 درصد از بیماران مبتلا مشاهده می شود.

در مورد علائم بیماری در حیوانات باید گفت مه در اغلب موارد باکتری برئسلا باعث سقط جنین در حیوانات آلوده شده و از سوی دیگر سبب لاغر شدن حیوان و حذف تدریجی آن از گله و یا مرگ آن می شود.

راه های انتقال بیماری :

میکروب بروسلا قادر است از طریق هر یک از بافتها وارد بدن شود چون در محل ورود خود آثار قابل رویتی از خد بر جای نمی گذارد، نمی توان به طور دقیق مشخص کرد که این میکروب به چه نسبتی از راه پوست یا بافت های مخاطی دهان، چشم و دستگاه تناسلی وارد بدن شده است. منبع طبیعی بروسلوز انسانی،  حیوانات اهلی و بخصوص گاو،گوسفند، بز و خوک هستند. عفونت بروسلوز در انسان عمدتا از طریق خوردن بافت های آلوده حیوانات و یا فرآورده های لبنی و یا از طریق انتقال مستقیم از راه پوست صورت می گیرد. همچنین پژوهش ها در این زمینه نشان داد که انسان از طریق تنفس نیز ممکن است به بروسلوز مبتلا شود ولی انتقال بیماری در شرایط طبیعی از انسان به انسان ممکن نیست .

درمان بیماری:

پس از قطعی بیماری با انجام آزمایش خون، درمان شامل یک دوره استراحت در رختخواب و مصرف آنتی بیوتیک آغاز می شود. در این مورد معمولا لازم نیست که بیمار از دیگران جدا شود. درمان معمولا شامل استفاده از آنتی بیوتیک هایی نظیر تتراسایکلین و استفاده از دارو های کورتیزونی برای کاهش پاسخ التهابی در موارد شدید و همچنین استفاده از داروهای ضد درد برای تسکین دردهای عضلانی است که البته انجام همه این موارد می بایست تحت نضارت پزشک معالج صورت پذیرد.

این بیماری منشا غذایی دارد:

در کشورهای توسعه یافته،  انتقال بیماری بروسلوز از طریق مواد غذایی در اثر پاستوریزاسیون شیر و ریشه کنی بروسلا آبورتوس به حداقل ممکن رسیده است و هم اکنون این بیماری به عنوان یک بیماری شغلی در این کشورها قلمداد می شود که افرادی نظیر دامپزشکان، کشاورزان و کارکران کشتارگاه را مبتلا می سازد. این در حالی است که همین بیماری در کشورهای در حال توسعه بصورت یک بیماری بومی و آندمیکبوده که راه عمده انتقال آن از طریق خوردن بافت های آلوده حیوانات، شیر و محصولات لبنی غیر پاستوریزه می باشد.

جالب اینکه این باکتری در طول مراحل ساخت پنیر زنده می ماند و می تواند ماه ها به زندگی خود در انواع پنیرهای سخت ادامه دهد. از سوی دیگر با توجه به اینکه باکتری تب مالت در خامه و بستنی از ماندگاری طولانی برخوردار است، چنین به نظر می رسد که بستنی ها به عنوان یکی از منابع آلوده پنهان برای تب مالت به شمار می روند و به این ترتیب استفاده ی زیاد از بستنی تابستانه امکان ابتلا به تب مالت را افزایش خواهد داد.

همچنین مصرف گوشتهای آلوده که بطور ناقص پخته شده است ممکن است بیماری را به انسان انتقال دهد.

پیشگیری :

بر اساس یک معیار جهانی، میزان شیوع تب مالت در هر کشوری بستگی بسیار نزدیکی با میزان شیوع بروسلوز حیوانات در آن کشور دارد که این موضوع ضرورت کنترل و ریشه کنی بیماری را در جمعیت دامی کشور دو چندان می کند.

در حالت حاضر پیشگیری از بروسلوز در گاو و گوسفند با بکارگیری دو نوع واکسن زنده تخفیف حدت یافته بروسلا انجام می گیرد. برای پیشگیری از این بیماری در انسان در اغلب کشور ها هیچ گونه واکسنی وجود ندارد اما در فرانسه واکسن ضد بروسلا آبورتوس در دسترس است. بنابراین تنها اقدام موثر در زمینه پیشگیری، رعایت نکات بهداشتی در جهت پرهیز از تماس با نسوج حیوانات مبتلای ذبح شده و همچنین عدم مصرف شیر، پنیر و لبنیات غیر پاسستوریزه است. به همین دلیل توصیه می شودتا شیر خام قبل از هرگونه استفاده، به مدت 15-20 دقیقه تحت حرارت مستقیم شعله قرار گیرد به نحوی که در طی این مدت حداقل 10 دقیقه شیر در حال جوشیدن باشد. باید توجه داشت که باکتری بروسلای موجود در شیر قادر است به راحتی به ذرات چربی موجود در آن متصل شده و به سطح آن منتقل شود که در چنین شرایطی برداشتن سر شیر بدون رعایت موارد ذکر شدهمی تواند از جمله راههای مهم انتقال تب مالت به انسان باشد.

به هر حال در کشور ما بروسلوز به عنوان یکی از بیماری های مهم و خطرناک مشترک بین انسان و دام مطرح است و هرگز نمی توان بدون حذف، کنترل ویا مبارزه جدی با این بیماری در حیوانات،  آن را در جمعیت انسانی ریشه کن کرد که البته انجام هرگونه اقدامی در این زمینه می بایست مطابق با شرایط فرهنگی،  اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی جامعه صورت گیرد.